بررسی راهبردهای شبکه فارسی وان برای مخاطب سازی (قسمت دوم)

تغییر نگرش و ذایقه،راهبرد شبکه های ماهواره ای برای مخاطب سازی است.
 


تبلیغات تجاری هدفمند
در این شبكه، با روند افزایش مخاطب، كالاهای بیشتری نیز تبلیغ شده‌اند به گونه‌ای كه در آغاز، صرفاً‌یك تبلیغ تجاری در مورد سفر به مالزی از این شبكه پخش می‌شد و در لابلای برنامه‌ها بیشتر نماآهنگ پخش می‌شد اما اكنون تعداد نماآهنگها كمتر شده و فضا برای تبلیغات تجاری بازتر شده است. اغلب تبلیغات تجاری این شبكه متعلق به محصولات اروپایی است از جمله ماشین لباسشویی ایتالیایی یا چای و برنج انگلیسی. تمركز دیگر تبلیغات بر مواد و محصولات ظاهرآرایی بوده است. اگر با دقت به همه تبلیغات صورت گرفته در این شبكه توجه كنیم، متوجه می‌شویم كه همان گونه كه سریال‌ها، عمدتاً زنان و دختران را هدف قرار داد‌ه‌اند، مخاطب تبلیغات تجاری نیز اغلب این قشر هستند به ویژه زنان خانه‌دار.
 
برخی علل گرایش مخاطبان به فارسی‌وان
برقراری ارتباط با مخاطبان به زبان فارسی: اغلب مخاطبان ایرانی كه شبكه‌های ماهواره‌ای را تماشا می‌كنند، با زبانهای خارجی آشنایی چندانی ندارند، فارسی‌وان مساله را با دوبله سریالها- هر چند ضعیف- حل كرده است.
مخاطب‌محوری ابزاری فارسی‌وان: این شبكه از ابتدا تلاش كرده است به تدریج اعتماد مخاطبان ایرانی به ویژه خانواده‌های دارای فرهنگ سنتی ایرانی را جلب كند و باید تأكید كرد كه حقیقتاً‌هدف اصلی فارسی تغییر نگرش این دسته از خانواده‌هاست و برای فارسی‌وان دیگر اقشار و افراد در درجه‌ی دوم اهمیت قرار دارند. به همین منظور، در این شبکه، به تناسب مناسبت‌های مختلف دینی و حتی گاه ملی، فضای برنامه‌های فارسی‌وان نیز تغییر می‌کند. برای مثال: در ماه مبارك رمضان هنگام اذان مغرب، اذان شیعی با تصاویری دارای گرافیك و رنگ و لعاب جذاب پخش شده است. این نكته را می‌توان یكی دیگر از نشانه‌های آگاهی جامعه‌شناختی و زیركی متولیان این شبكه دانست كه برای جذب بیشترین مخاطب، خود را به فضای فرهنگی و روحی آنان نزدیك كرده‌اند. پیام‌هایی مانند «رمضان مبارك» و نیز تغییر جدول پخش برنامه‌ها در شب‌های قدر را نیز می‌توان در این راستا ارزیابی كرد. همچنین در مناسبت‌هاتی مانند شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) یا شهادت امام رضا (ع) یا اعیادی مانند عید قربان، یا عید نوروز یا گرامیداشت روز سعدی، یا تولد امام علی (ع) و روز پدر، حال‌و ‌هوای این شبکه، به تناسب مناسبت تغییراتی داشته است و معمولاً با گرافیک و موسیقی مناسب، به نوعی مناسبت مورد نظر یادآوری ‌شده است.

گذر از خطوط قرمز در شبكه‌های داخلی:
علت اساسی گرایش مخاطبان به این شبكه، پخش سریال‌هایی دارای ساختاری قوی‌تر از شبكه‌های داخلی نیست بلكه عبور تدریجی از خطوط قرمز در شبكه‌های داخلی است. از همین رو، فضای سریال‌های فارسی‌وان به تدریج، جنسی‌تر شده است و در آینده اگر خطوط قرمز بیشتری را زیر پا خواهد گذاشت چون اگر این گونه نشود، در رقابت با شبكه‌هایی مانند «پی ام سی» و «جم كلاسیك» كه آن‌ها نیز مدتی است سریال با دوبله فارسی پخش می‌كنند، مخاطب خود را از دست خواهد داد و این سطح از زیر پاگذاشتن خطوط قرمز برای مخاطب این سریال‌های ضعیف و آبكی مطلوبیت نخواهد داشت. لازم به توجه است كه سریال‌های دارای ساختار قوی این شبكه همچون فرار از زندان و 24 مخاطب چندانی ندارند اما سریال‌های آبكی (صابونی) همچون همسایه‌ها و مونس و مونس مخاطبان بسیار زیادی را به خود جلب كردند. از این رو، باید در خصوص مراحل بعدی پرده‌دری در شبكه فارسی‌وان یا دیگر شبكه‌هایی كه راه خواهند افتاد مانند فارسی 2 یا فارسی3 و فارسی4 و فارسی5 آماده شد و این وظیفه سیاستگذاران فرهنگی و رسانه‌ای كشور است.
 
مربع بی‌بی سی فارسی، فارسی‌وان، جم كلاسیك و پی ام سی فَمیلی
اگر تلویزیون كشورمان نتواند به طور پیوسته در طول هفته و هرشب ساعات یاد شده را با سریال‌هایی كه به طور پیوسته پخش می‌شوند نه منقطع، در این رقابت حتماً بازنده خواهد شد. یكی از علت‌های مهم جلب مخاطب به سریال‌هایی مانند «نرگس»، «رستگاران» و حتی جلب مخاطب نسبی به سریال «دلنوازان» و نیز سریال‌های مناسبتی همچون سریال‌های ماه مبارك رمضان و نوروز، پیوسته و هر شب پخش شدن آنها بود. فارسی‌وان با درك این نكته و با مطالعه دقیق ذائقه ایرانی، جدول پخش برنامه‌های خود را تنظیم كرد. آنها حتی از علاقه سنتی ایرانی‌ها به تماشای تلویزیون در عصر جمعه آگاهی داشتند و از این رو برنامه‌های جذاب كمدی خود را در این روز و نیز عصر پنجشنبه گنجاندند.
اما همان‌طور كه تجربه تابستان امسال نشان داد پخش سریال‌های پرمخاطب و با كنداكتور (جدول پخش) مناسب همچون زیرهشت، فاصله‌ها، ‌جراحت و در مسیر زاینده‌رود می‌تواند بسیاری از مخاطبان را از شبكه‌هایی مانند فارسی‌وان روگردان نماید.
این موضوع مسئولیت سیاستگذاران تلویزیون را سنگین‌تر می‌نماید تا برای تمام فصول و مناسبت‌های سال، به ویژه مناسبتهای عزا كه معمولاً تلویزیون برنامه جذاب و متناسبی برای عرضه ندارد، بیشتر بیاندیشند، به ویژه این كه پس از موفقیت نسبی فارسی‌وان در اواخر سال گذشته و بهار امسال، به تدریج شبكه‌های «جم كلاسیك» و «پی ام سی فَمیلی» نیز اقدام به پخش سریال‌هایی با مضامین مشابه سریال‌های فارسی‌وان و با دوبله فارسی نمودند. مثلث ام بی‌سی فارسی، بی‌بی سی فارسی و فارسی‌وان اكنون در میان تماشاگران ماهواره جای خود را به مربع بی‌بی سی فارسی، فارسی‌وان، جم كلاسیك و پی ام سی فَمیلی داده است. اما در این فضا چه راهكارهایی را می‌توان برای مدیریت نرم و فرهنگی مسائل یاد شده ارائه نمود؟
 
تولید محصولات فرهنگی فاخر؛
لازم‌ترین كار در حوزه فرهنگ و رسانه، سرمایه‌گذاری گسترده برای تولید محصولات فاخر است. اگر به این باور برسیم كه در جهان حاضر كه مدیریت امنیت، باید به صورت باز عمل كند چون امنیت امروز، امنیت باز است نه صرفاً از طریق تعاملات مرزی، به طور قطع یكی از گزینه‌های تهدید امنیت، می‌توانند رسانه‌ها باشد و راه مقابله با چنین تهدیدهایی نیز فرهنگی و رسانه‌ای است. باید سیاستگذاران فرهنگی به این مساله توجه داشته باشند كه عدم سرمایه‌گذاری كافی در این زمینه در بلندمدت هزینه‌های بیشتری را به كشور تحمیل خواهد كرد.
 
تاسیس شبكه تلویزیونی در زمینه موسیقی؛
همان گونه كه با وجود شبكه رادیویی پیام، ضرورت شبكه رادیویی «آوا» احساس و تاسیس شده، شبكه تلویزیونی «آوا» كه بر موسیقی ایرانی متمركز باشد، می‌تواند بخشی از ذائقه موسیقی كشور را شكل دهد.
 
تأسیس شبكه تلویزیونی ویژه فیلم؛
همان طور كه پیشتر اشاره شد بیشتر مخاطبان در ساعات اولیه شب به تماشای تلویزیون می‌نشینند و فارسی‌وان با دریافت این موضوع، این ساعات را پر كرده است، از این رو، باید تولید سریال‌هایی متناسب با علائق گوناگون برای پخش در این ساعات در اولویت قرار گیرد. تاسیس شبكه‌ای كه در این ساعات اقدام به پخش فیلم‌های ایرانی دارای بار نوستالژی یا فیلم‌هایی كه شبكه‌های دیگر تلویزیونی در سال‌های گذشته پخش كرده‌اند، نماید و گاهی نیز با پخش فیلم‌های جدید همراه با تبلیغ مناسب آنها در كنار تبلیغ فیلم‌های روی پرده سینماها یا تئاترهای در حال اجرا، به شبكه‌ای موفق در زمینه فیلم، سینما و حتی تئاتر تبدیل شود. چنین شبكه‌ای می‌تواند به رشد تئاتر و سینمای كشور نیز كمك نماید. در این شبكه علاوه بر نمایش فیلم می‌توان برنامه‌های نقد جدی درباره فیلم‌های روی پرده سینما یا فیلم‌های دیگری كه از خود این شبكه پخش می‌شود، اجرا كرد..
 
آموزش‌های رسانه‌ای برای خانواده‌ها در خصوص برنامه‌های ماهواره‌ای در مدارس و نیز رسانه‌ها؛
البته لازمه این موضوع این است كه باور داشته باشیم و به این واقعیت اذعان كنیم كه شمار زیادی از مردم در كشورمان- به ویژه در شهرهایی مانند تهران، كرج، مشهد و تبریز- به ماهواره دسترسی گسترده دارند و این موضوع را به عنوان یك تابوی رسانه‌ای یا اجتماعی مطرح نكنیم كه امكان سخن گفتن درباره آن وجود نداشته باشد بلكه واقع‌بینانه به سراغ خانواده‌ها برویم تا آنها را چه در خصوص پیام‌های منفی سیاسی و چه فرهنگی–اجتماعی برنامه‌های ماهواره آگاه كنیم. این پیشنهاد بر این فرض استوار است كه اگر مخاطب را با آگاهی واكسینه كنیم، برنامه‌های ماهواره‌ای نمی‌توانند تاثیر منفی خاصی بر آنها بگذارند.



در واقع اگر مخاطبان ماهواره به سلاحی كه از آن با عنوان «سواد رسانه‌ای» یاد می‌شود، مجهز گردند، به طور قطع می‌توان تاثیرات نه تنها ماهواره، حتی اینترنت و... را نیز كاهش داد. منظور از توسعه سواد رسانه‌ای این نیست كه به مخاطبان، توانایی كار كردن با رسانه‌ها یا ابزارهای مرتبط با آنها را یاد دهیم كه این را «آموزش رسانه‌ای» نامیده‌اند، نه سواد رسانه‌ای. منظور از سواد رسانه‌ای تجهیز كردن مخاطبان رسانه‌ها با توانایی‌ها و مهارت‌های تحلیل، نقد و ارزیابی محتوای رسانه‌هاست تا بتوانند تشخیص دهند كه همچون رژیم غذایی، چگونه ‌رژیم رسانه‌ای داشته باشند.
 
تمرکز بر تربیت كودكان با محوریت ادبیات غنی فارسی؛
در ادبیات عمیق و ژرف فارسی، خیر و شر به طور دقیق از یكدیگر روش شده و با الهام گیری از تعالیم دین اسلام، آموزه‌های اخلاقی و نیز سلوك زیستن به زیبایی و با جذابی تبیین شده است. مادامی كه به ادبیات غنی فارس برنگردیم، ‌نمی‌توانیم به واكسینه شدن كودكانمان امیدوار باشیم. اساس سواد رسانه‌ای بومی در ایران، تمركز بر ادبیات فارسی است.
 
تقویت برنامه‌های رسانه‌های داخلی از طریق:
1- تقویت دانش نیروهای رسانه‌ای: کمبود دانش اثربخش ضعف اصلی نیروهای رسانه‌ای كشورمان است.
2- بهره‌گیری از صاحبان قلم در حوزه‌های مختلف رسانه‌ای اعم از خبری و غیرخبری
3 - مخاطب محوری و توجه به علائق مخاطبان، نه ترویج سطحی‌نگری
4- توجه به برنامه‌های سرگرمی و پرهیز از افراط در ایدئولوژی‌زده کردن مردم با پخش افراطی و غیرحرفه‌ای برنامه‌های تبلیغی
 
تلاش برای كاهش سن ازدواج؛
اگر مسائل و مشكلات مربوط به ازدواج سد راه این امر مقدس نباشد و جوانان در كانون عشق و محبت همسران خود قرار گیرند، هیچ لزومی به نگرانی درباره برنامه‌های شبكه‌هایی مانند فارسی‌وان و امثال آن نخواهد بود. اما علی‌رغم این كه به طور دائم برای این منظور تلاش شده است ولی همچنان وضع موجود ناخوشایند است. فعالیت شبكه‌ای مانند فارسی‌وان به طور طبیعی در كشور ما به پدیده شوم رادیكالیسم جنسی منجر خواهد شد كه گاه ممكن است بروز و ظهور آن در فضای اجتماع، به صورت رادیكالیسم سیاسی باشد. از این رو، لازم است به این مساله به طور جدی توجه شود تا از پیامدهای ناگوار آن جلوگیری شود. البته این بدین معنا نیست كه سریال‌های این شبكه در میان افراد متأهل تاثیرات ناگواری نخواهد داشت (كه در سطور پیشین به برخی ابعاد آن اشاره شد)، اما چون در میان نوجوانان و جوانان مجرد نیز به نحو دیگری تأثیرگذار است، باید به این دسته از مخاطبان هم توجه داشت.
همه ما وظیفه داریم، در این برهه با آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها و با روش‌های فرهنگی و گفتگومحور از دژ خانواده‌ی ایرانی حمایت و حفاظت كنیم كه سنگ بنای جامعه‌ی ایرانی است.

پایان/ نویسنده : عبدالله بیچرانلو